Beschrijving

Naar de Sint-Jansberg

Een wandeling door glooiend landbouwgebied naar de steile stuwwalhelling boven het Maasdal. Een gevarieerde route met prachtige vergezichten. Bij nat weer kunnen paden op de Sint-Jansberg modderig
zijn. Op zondag is het druk rond Plasmolen.

Lengte: 12,5 km; verkorte route 10 km
Tijdsduur: 4 uur; verkorte route 3 uur
Startpunt: Breedeweg, bij de kerk
Parkeren: bij de kerk
Openbaar vervoer: vanaf Nijmegen buslijn 5 naar Groesbeek, met eindbestemming Breedeweg (en niet De Horst!)
Horeca: bij het startpunt Cafetaria Rikken (tel. 024 - 3971037), bij punt 6 diverse gelegenheden in Plasmolen, bij punt 10 Eethuis De Diepen (tel. 0485 - 516404)

1. Breedeweg, bij de kerk
- ga vanaf het Kerkplein de Populierstraat in
- op de kruising linksaf
- tweede weg rechtsaf Wilgstraat, en aan einde linksaf
- aan einde rechtsaf Knapheideweg, en meteen linksaf op
onverhard pad Kiekbaergsepad

2. Klein Amerika
Het open landbouwgebied
waar u doorheen
loopt heet Klein
Amerika. Pas in de jaren
twintig en dertig van
de vorige eeuw is het
dennenbos gekapt en
omgezet in vruchtbare
landbouwgrond. Behalve
akkerbouw en de teelt
van groentegewassen
vindt u hier druiventeelt
voor de wijnbouw. Ook elders in Groesbeek zijn wijngaarden aangeplant.
Groesbeek mag zich het wijndorp van Nederland noemen.
In september 1944 bevond zich hier de belangrijkste landingszone
van de Amerikaanse troepen in de omgeving. Aan parachutes en
in zweefvliegtuigen werden troepen en materieel gedropt ter
voorbereiding op de bevrijding. Na de dropping bleven de zweefvliegtuigen,
de zgn. ‘gliders’, in het land liggen. Vlak na de oorlog,
toen de geëvacueerde bevolking weer terugkeerde, zijn de triplex
schotten van de gliders gebruikt voor de bouw van noodwoningen.
dwars op het pieterpad
- het pad almaar blijven volgen, rechtdoor bij kruising met
asfaltweg
- aan einde bij houtwal rechtsaf

3. Zevendalsebaan
Deze weg, de Zevendalsebaan, vormt de grens tussen de provincies
Limburg (links) en Gelderland (rechts). Tot in de 18de eeuw
waren beide zijden Gelders. In 1713 echter kwam het land aan uw
linkerhand bij Pruisen. Toen Nederland van 1810 tot 1813 ingelijfd
was bij het Napoleontische keizerrijk, vormde de Zevendalsebaan
dus de scheiding tussen de Franse en Pruisische heerschappij. Dat
duurde maar even. In 1814 werd Nederland weer zelfstandig en
twee jaar later stond Pruisen Plasmolen en omgeving af, die bij het
nieuwgevormde Limburg kwamen.
Het bosgebied aan uw linkerhand, op de Kiekberg en Sint-Jansberg,
is eigendom van Natuurmonumenten. Langs de Zevendalsebaan
heeft Natuurmonumenten de verwaarloosde houtwal hersteld door
het inplanten van bomen en heesters. Ook zijn tussen de weg en
de bossen van de Kiekberg nieuwe singels aangelegd. Zoogdieren,
vogels en insecten profiteren van deze extra mogelijkheden om zich
te beschutten, voedsel te zoeken en zich voort te planten.
- aan einde van houtwal, vóór de akker linksaf het Zevendal in

4. Zevendal
Het Zevendal is ontstaan in de op een na laatste ijstijd (180.000 tot
120.000 jaar geleden). Een honderden meters dikke ijskap schoof
toen vanuit Noord-Europa over ons land. Groesbeek is de zuidelijkste
plek die door het landijs werd bereikt. Door het gewicht van het
schuivende ijs werden aan de randen grote massa’s zand en grind
omhoog geduwd.
naar de sint-jansberg
Na het smelten van het ijs bleef het opgestuwde materiaal als een
hoefijzervormige stuwwal achter in het landschap. Het Zevendal is
in de stuwwal uitgesleten door smeltwater van de gletsjertong die
hier toen lag. Het water stroomde in zuidelijke richting naar waar
nu de Maas ligt. In de laatste ijstijd veranderde ons land in een
winderige poolwoestijn. De wind heeft toen grote hoeveelheden
löss, fijne bodemdeeltjes, afgezet op de oosthelling van het dal.
De vruchtbare lössgrond is zeer geschikt voor landbouw. Op de
onvruchtbare westhelling staat bos.
- blijf het pad langs de bosrand volgen tot vlak voor het einde
van het dal waar het pad even later naar rechts gaat buigen
- ga daar linksaf het bospad in (geel/rode markering) en houdt
meteen op Y-splitsing links aan
- op viersprong rechtdoor, pad buigt naar rechts
- op grote driesprong bij beekdal linksaf

5. Molendal
In het Molendal is goed te zien dat het tientallen meters boven
zeeniveau beslist niet droog hoeft te zijn. De ondoorlatende
leemlagen in de stuwwal verhinderen dat regenwater rechtstreeks
in de bodem wegzakt. Het water zoekt een uitweg en komt in lager
gelegen delen van de Sint-
Jansberg of aan de voet ervan
als kwel aan de oppervlakte.
In het voorjaar, wanneer er
nog geen blad aan de bomen
zit, is het Molendal bedekt
met een tapijt van bloeiend
speenkruid, bosanemoon en
slanke sleutelbloem. Bosanemoon
dwars op het pieterpad
- op de volgende driesprong rechtsaf naar ‘dam’ bij vijver
- voorbij de dam rechts aanhouden, negeer afslagen naar links
en blijf pad langs het beekdal volgen
- aan einde rechtsaf, een breed pad dat het beekdal naar
beneden volgt
- bijna beneden ziet u aan uw rechterhand de Bovenste Plasmolen
liggen

6. Bovenste Plasmolen
Buurtschap Plasmolen ontleent haar naam aan de twee watermolens
die hier vroeger stonden. Alleen de Bovenste Plasmolen is
behouden gebleven. Hij wordt gevoed door bronbeekjes die ontspringen
op de Sint-Jansberg. Het jaartal 1725 dat de muurankers
weergeven, duidt op een grote verbouwing die toen heeft plaatsgevonden.
Vermoedelijk deed de watermolen al in de 15de eeuw
dienst. Bijzonder aan deze molen is dat het rad op twee plaatsen
wordt aangedreven door het water, van boven en halverwege
op de schoepen. Zo’n ‘dubbelslagmolen’ heeft meer kracht. De
Bovenste Plasmolen is een korenmolen en wordt door vrijwilligers
maalvaardig gehouden. In de zomermaanden is de molen regelmatig
opengesteld voor bezichtiging.
In de buurt van de molen lag vroeger een Romeinse villa. Natuurmonumenten
heeft de contouren van de villa weergegeven met
stenen en een stalen frame.
- vlak vóór de uitgang van het natuurgebied, bij het informatiebord,
linksaf het pad in langs het beekje (geel/rode
markering)
(voor horeca: ga rechtdoor naar de uitgang/asfaltweg, dan
rechtsaf en evt. eerst weg links)
naar de sint-jansberg

7. Helbeek en Geuldert
De Helbeek, die u stroomopwaarts
volgt, ontspringt
in een niet-toegankelijk
brongebiedje de Helkuil
dat trouwens zo nat is dat
u er sowieso niet in kunt.
Al lang geleden - vóór
de tijd van het landgoed
- moet de loop van de
Helbeek zijn verlegd. Nu
stroomt die parallel aan de
hoogtelijnen naar Plasmolen toe, in plaats van - zoals water gewoon
is te doen - via de kortste weg naar beneden. Rechts ligt een
moerasbos, de Geuldert. Daar groeien botanische zeldzaamheden
als reuzenpaardestaart, galigaan, paarbladig goudveil en koningsvaren.
Het is een restant van het enorme
veenmoeras van honderden hectaren
groot dat hier tot in de 20ste eeuw
aan de zuidrand van de stuwwal lag.
Op een enkel stukje na is het helemaal
drooggelegd en ontgonnen. Na de
oorlog nog is het iets oostelijk gelegen
De Diepen ontgonnen, tegen de zin
van velen in. Toen het ontginnen toch
niet zo rendabel bleek te zijn, heeft
men de restanten van het moeras aan
Natuurmonumenten overgedaan. In
1989 heeft Natuurmonumenten een
groot stuk van de ontgonnen Diepen
gekocht, met de bedoeling de oude
natuurwaarden te herstellen.

8. Schilderskolonie
Aan de overkant van het moerasje ligt de Schildersweg, genoemd
naar de kunstenaars die er eens woonden. Zij zijn hier ín hun onderwerp
gaan wonen, in de (voor hen) romantische natuur rondom
de Plasmolen. Centrale figuur van de schilderskolonie was Jacques
van Mourik, een notariszoon uit Amsterdam, die hier in 1900
neerstreek. Andere schilders volgden zijn voorbeeld en verbleven
korte of langere tijd in deze omgeving. Van een Plasmolense school
is geen sprake, omdat ieder op zijn eigen wijze en volgens zijn eigen
opvattingen werkte. Beroemde schilders zijn er niet uit voortgekomen.
In de bloeitijd rond 1930 waren de doeken van Van Mourik
wel gewild. Zijn romantische schilderijen met titels als ‘Stervende
zwerver bij ondergaande zon’ waren tegen een fikse prijs te koop
bij de sjieke Galerie Pollmann in Nijmegen.
Reuzenpaardenstaart
dwars op het pieterpad
- aan einde, voorbij doorgangshek, op vijfsprong rechts aanhouden
(blauwe route), daarna op viersprong linksaf
- op Y-splitsing rechtsaf
- blijf pad volgen, negeer afslag (rode/blauwe route),
u passeert een oude tuinmuur

9. De tuin van het verdwenen landhuis
U komt in de buurt van het in de oorlog verwoeste huis van het
landgoed Sint-Jansberg. In september 1944 is hier hevig gevochten
na de luchtlanding van Amerikaanse troepen op Klein Amerika.
Gebouwen werden in puin geschoten en ook het bos had veel te
lijden, vooral dat van de westelijk gelegen Kiekberg. Van de tuin
rondom het landhuis vindt u nog restanten van muurtjes, uitgegroeide
heggen en vooral veel exotische bomen.
- pad blijven volgen tot halverwege de vijvers

10. Drie Vijvers
Door het dal op drie plaatsen af te dammen zijn deze vijvers gemaakt,
ter verfraaiing van het landgoed. Aan de overkant liggen nog
wat stenen van een verdwenen badhuisje. De Drie Vijvers vormden
het privé-openluchtbad van de familie Van Verschuer dat slechts
gedeeld werd met de ijsvogels. Na de openstelling van het terrein,
volgend op de aankoop door Natuurmonumenten, ging het steeds
slechter met die felgekleurde blauw-oranje vogeltjes. Hoewel hier
wel af en toe ijsvogels worden gezien, broeden ze er niet meer. Een
deel van het terrein rond de vijvers is voor publiek afgesloten, in de
hoop dat de ijsvogels weer terugkomen.
naar de sint-jansberg
Verkorte route:
- tussen de vijvers linksaf (rode/blauwe route) omhoog en
halverwege weer linksaf
- bovenaan bij infopaneel linksaf langs bosrand
- aan uw rechterhand ziet u een grote exotische boom en even
later, nadat u op de Y-splitsing links hebt aangehouden, een ijskelder
Vervolg de route bij punt 12
Vervolg lange route:
- vervolg het pad langs de vijvers (rood/witte markering)
- aan einde linksaf langs bosrand (blauwe route)
- waar het grasland overgaat in een bosje rechtsaf het paadje
in naar het klaphek
- door het grasland schuin links naar klaphek aan de overkant
- aan einde linksaf op asfaltweggetje
- aan einde linksaf op fietspad, langs Eethuis De Diepen

11. Koningsven
Ten oosten van de asfaltweg, aan de voet van het Reichswald, lag
tot in het begin van de 20ste eeuw een kilometers lang moerasgebied.
Het kwelwater uit het hoger gelegen Reichswald stroomde af
naar dit oude Rijndal en bleef hier staan. Dat had veenvorming tot
gevolg en zo ontstond het Koningsven, een veengebied met een
uitzonderlijke plantenrijkdom. Daar is nu niets meer van over. Het
gebied is ontwaterd, het veen is verdwenen. Inmiddels is er een
plan gemaakt om in de toekomst een deel van het oude veenmoeras
te herstellen. Natuurmonumenten heeft een klein deel van het
voormalige Koningsven in bezit. Dit deel is sinds 2005 omrasterd,
terwijl het wildraster van het Reichswald is verlaagd. Daarmee zijn
deze graslanden als voedselbron toegankelijk geworden voor edelherten
uit het Duitse bos.
dwars op het pieterpad
- voorbij het eethuis linksaf het klaphek door (blauwe/rode
route) en even later op splitsing rechtsaf omhoog
- pad voert langs akker, buigt naar links en verderop naar
rechts
- aan einde linksaf, pad langs bosrand, langs infopaneel
- aan uw rechterhand ziet u een grote exotische boom en even
later, nadat u op de Y-splitsing links hebt aangehouden, een ijskelder

12. Rond het verdwenen landhuis
Een stukje van het pad af staat een
opvallend dikke, hoge naaldboom.
Het is een sequoia, een boomsoort
van de Noord-Amerikaanse westkust.
De zachte, bruinrode bast is
bijzonder, deze beschermt de boom
tegen vuur. Bij een flinke bosbrand
sterven alle bomen behalve de
sequoia’s. Onder andere door deze
eigenschap kan de boom wel 3000
jaar oud worden, en vele meters dik.
Van het landhuis is op de kelders na
niets meer over. De ingang van die
kelders is nog te zien. Binnen vinden
vleermuizen een schuilplaats.
- op vijfsprong rechtsaf Helweg
- op splitsing rechtsaf Hofseweg
- tussen de akkers linksaf Ingeleheg
- aan einde linksaf, en daarna rechtsaf St. Jansberg

13. Wateropvang
Het uitgegraven gebiedje met daarin een meer of minder grote
plas water is een zgn. retentiebekken. Het is aangelegd door het
waterschap om regenwater op te vangen dat bij hevige buien letterlijk
de hellingen afspoelt in de richting van de Breedeweg. Op
onbegroeide akkers kan stromend water een flinke erosie teweeg
brengen. Na zware regenbuien ligt de weggespoelde grond dan
onderaan de helling. De krachtige moddermassa kan bovendien
schade veroorzaken aan alles wat er onderweg in de weg staat. Op
grasland ontstaat veel minder snel erosie, het regenwater zakt ook
eerder weg in de grond. Daarom mogen de boeren in het hellinggebied
alleen grasland omzetten in bouwland, indien ze die grond
bewerken op een manier die geen erosie veroorzaakt.
- aan einde bij picknicktafel rechtsaf
- aan einde linksaf St. Antoniusweg, naar startpunt bij kerk.